To jest tylko fragment strony.
kliknij tu aby wyświetlić całą stronę

MUZYKA LUDOWA Z KUJAW I PAŁUK
Muzeum Etnograficzne im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu

   Celem wydawnictwa jest promocja tradycyjnej muzyki Kujaw i Pałuk. Utwory przechowywane w Archiwum Działu Folkloru Muzeum Etnograficznego w Toruniu: przyśpiewki, piosenki taneczne, pieśni oraz tańce, zostały zarejestrowane w latach 50.-70. XX wieku. Są one cenne ze względu na udział muzyków urodzonych jeszcze w XIX wieku. Wykonawcy to reprezentujący często przeciętny poziom muzyczny autentyczni wiejscy grajkowie i śpiewacy, którzy na co dzień zajmowali się gospodarzeniem, a nie muzykowaniem. Głównym kryterium doboru muzyków była ich pamięć o dawnym repertuarze, a nie umiejętności muzyczne. Stąd dla współczesnego odbiorcy nagrania te mogą brzmieć bardzo surowo, wręcz archaicznie, zdarzają się bowiem muzykom wyraźne potknięcia, fałszywe dźwięki. Publikacja tych nagrań wydaje się jednak ważna, bo dokumentuje i przybliża mniej idealizowany, autentyczny obraz wiejskiej kultury muzycznej, stanowiąc pewną przeciwwagę dla większości propozycji nagraniowych realizowanych z udziałem wyselekcjonowanych, najzdolniejszych wiejskich artystów.
   Układ płyty wynika z funkcji utworów opisanych przez informatorów. Między numerami 1 a 46 – zestawiono melodie wykonywane na co dzień. Utwory ściślej związane z sytuacjami obrzędowymi, głównie pieśni i przyśpiewki weselne, zgrupowano od nr 47 do 64. Pięć ostatnich pozycji (od 65 do 69), to utwory z cyklu dorocznego (dwie melodie podkoziołkowe, pieśń na wywożenie mężatek oraz pieśń z kolędowania wielkanocnego i przywoływki dyngusowe).
   Nagrania pochodzą ze zbiorów Ewy Arszyńskiej, Roderyka Langego oraz Krystyny Pospiech-Tubaja.

Muzyka ludowa z Kujaw i Pałuk

   Kujawy to region centralnej Polski sąsiadujący z Wielkopolską, Pomorzem i Mazowszem. Mimo wielu wspólnych cech z Kujawami, graniczące z nimi od zachodu Pałuki uważa się już za część Wielkopolski. Muzyczne podobieństwa Kujaw i Pałuk manifestują się przede wszystkim w dominacji muzyki tanecznej z dużym udziałem tańców o rytmice mazurkowej i w stosowaniu tzw. tempo rubato. W tradycyjnym repertuarze wokalnym można zaobserwować również wpływ muzyki instrumentalnej; melodyka jest falująca, ruchliwa, a ambitus sięga nony. Różnice dotyczą przede wszystkim przewagi przyśpiewek na Kujawach i większego udziału nieco szybszych niż na Kujawach tzw. piosenek tanecznych na Pałukach (form przejściowych między przyśpiewkami a pieśniami), oraz narastającego tempa wykonania melodii w miarę posuwania się na zachód regionu.
   Tradycyjny repertuar muzyczny obu regionów obejmował pieśni obrzędowe oraz powszechne, a także melodie instrumentalne. Znaczna część tych utworów już w latach 60. XX wieku zanikała, zwłaszcza melodie obrzędowe. Jedynie melodie weselne, zapewne z powodu ich dużej mobilności w ramach samego wesela i innych sytuacji obrzędowych, a nawet pozaobrzędowych, wykazywały większą żywotność. I tak: zanotowany na Kujawach wschodnich i środkowych wariant utworu A gdzieś ty się, mój Jasieńku zabawił… łączony tam z zaręczynami, na Kujawach zachodnich funkcjonował w czasie wywożenia i wykupin młodych mężatek. Największą stabilność funkcyjną wykazywały teksty i melodie utworów na wyjazd do ślubu, tzw. wsiadanych, a także oczepinowych (np. A wiernie ja Panu Bogu służyła… z Kujaw wschodnich i centralnych oraz Pokulne ja ten wianeczek po stole... z Kujaw zachodnich i Pałuk). W obu regionach wykonywano także różnorodne wersje znanego w całej Polsce chmiela. Część melodii wykazywała cechy archaiczne (np. modalizmy) zauważalne przede wszystkim w zwrotach kadencyjnych.
   Popularne były w obydwu regionach tzw. przyśpiewki. Ich teksty luźno wiązały się z melodiami o rytmice tanecznej: okrągłego, krakowiaka, najczęściej zaś kujawiaka. Jako utwory uniwersalne dominowały nad innymi gatunkami folkloru śpiewanego. Tematyka tych krótkich, jednozwrotkowych utworów o improwizacyjnym charakterze dotyczyła wszelkich spraw – zalotów, miłości, zabawy, muzyki, rodziny, pracy... Klasyczny kujawski typ przyśpiewki oparty był na czterowersowej zwrotce i ośmiosylabowym wersie. Istotną cechą był sposób ich wykonania - swobodnie potraktowana rytmika, z wydłużaniem jednej wartości rytmicznej kosztem innych, przy zachowanym metrum utworu (tzw. rubato). Przyśpiewki mogły łączyć się w całe cykle, co działo się wtedy, gdy różne osoby przyśpiewywały sobie - odpowiadając przyśpiewką na przyśpiewkę (np. podczas obiadu weselnego). Pojedyncze przyśpiewki często pojawiały się w czasie zabawy tanecznej, kiedy to tancerz stawał przed kapelą i przyśpiewywał, a muzykanci podejmowali melodię i grali ją do tańca. Piosenki taneczne (spotykane głównie na Pałukach) różniły się od przyśpiewek długością oraz wykonaniem z zachowaniem ścisłego rytmu danego tańca. Częściej występowały także powtórzenia dwuwersów, co jest typowe dla pieśni. Zarówno teksty przyśpiewek, jak i piosenek łączyły się z melodiami tanecznymi. Rytmika taneczna pojawiała się także w pieśniach.
   I na Kujawach, i na Pałukach tańczyło się parami tańce wirowe o rytmice mazurkowej, polkowej. Im bliżej zachodniej granicy Kujaw, tym popularniejsze były okrągłe i do koła, a także występujące zarówno w metrum trójdzielnym, jak i parzystym, wiwaty. Tańce w metrum dwudzielnym tańczono częściej na Pałukach, podczas gdy najważniejszymi tańcami kujawskimi były chodzone oraz wolne i szybsze kujawiaki, które jeszcze w 1. połowie XX wieku razem z mazurkami i oberkami tworzyły całe cykle. Chętnie, choć rzadziej, wykonywano również polki, marsze, owczarki, reinlendery, skoczki (zwane również szocami) oraz walce (zwane czasami walcerkami).
   Do folkloru obrzędowego należały zwyczaje zapustne: kujawska koza i znany na Pałukach oraz Kujawach podkoziołek. Jeszcze w latach 50. i 60. XX wieku, w trakcie zabawy podkoziołkowej, rejestrowano charakterystyczne pieśni do tekstu A trzeba dać podkoziołek…, które na Kujawach wykazywały silne powiązania z wariantami z północnej Wielkopolski i Pałuk. Dla Kujaw i Pałuk specyficznym zwyczajem były przywoływki dyngusowe – melorecytacje pod adresem dziewcząt wygłaszane przez miejscowych kawalerów w Niedzielę Wielkanocną. Współcześnie występują one jedynie w Szymborzu (obecnie dzielnica Inowrocławia), gdzie od 1833 roku działa Klub Kawalerów kultywujący tę tradycję.
   Skład tradycyjnej kapeli instrumentalnej na Kujawach i Pałukach był podobny: jedne lub dwoje skrzypiec, basy, niekiedy klarnet. W XIX i XX wieku we wsiach kujawskich zaczął pojawiać się również bęben. Instrumentem muzycznym stopniowo wypierającym skrzypce w obu regionach były harmonie, później zastępowane przez akordeony.

Wybór nagrań i teksty - Agnieszka Kostrzewa
Redakcja - Hubert Czachowski
Projekt graficzny, skład - Kuba Kopczyński

wykonawcy:
Józefa Kondys – śpiew (1, 3, 8, 65)
kapela Szelążków (2, 9, 11, 13, 14, 16, 18, 19, 21, 23):
   Jan Szelążek - skrzypce
   Bolesław Szelążek - klarnet
   Benedykt Szelążek – basy
kapela z Kcyni (4, 66):
   Jan Kasprzak - skrzypce
   Stanisław Nowak - skrzypce
   Wojciech Małkowski - basy
Rozalia Łukaszewicz – śpiew (5, 15, 17, 22, 26, 48, 55)
kapela Szelążków (6, 7):
   Czesław Jaguszewski - skrzypce
   Bolesław Szelążek - klarnet
   Tadeusz Kuczyński - basy
Andrzej Lisek – śpiew (10, 12, 28, 30, 58)
Rozalia Łukaszewicz – śpiew (20)
Szczepan Nowicki – skrzypce (20, 28, 30)
Stanisław Nowak – basy (20, 28, 30), skrzypce (27)
Stefan Strużewski – śpiew (24)
kapela z Kcyni (24, 42, 46, 67):
   Jan Kasprzak – skrzypce, śpiew (67)
   Stanisław Nowak – skrzypce, śpiew (42)
   Stefan Strużewski – basy, śpiew (46)
Wiktoria Stańczak – śpiew (25, 51, 52, 57, 63)
Piotr Jabłoński – śpiew (29, 43), recytacja (69)
Marianna Szarwarkowska – śpiew (31, 37, 40, 45, 53, 54, 56, 59, 62, 64)
Kazimiera Kasprzak – śpiew (32)
Jan Kasprzak – skrzypce (32, 34, 36, 39, 41, 44, 47)
Małgorzata Patyk – śpiew (33)
Kazimierz Ziółkowski – śpiew (34, 36, 39, 41, 44, 47)
Helena Ziółkowska – śpiew (35)
Marianna Zielińska – śpiew (38)
Marianna Drzewiecka – śpiew (49, 60)
Władysława Jędrzejewska – śpiew (50)
Franciszka Kmieć – śpiew (61)
Władysława Zabłocka – śpiew (68)