GDYBY KOLBERG MIAŁ FONOGRAF...
Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk 2015

nakład wyczerpany

Nagrania archiwalne ze Zbiorów Fonograficznych Instytutu Sztuki PAN
Dwupłytowy album CD


Prezentowane nagrania zostały dokonane w latach 1945-1989 w miejscach zamieszkania wykonawców podczas badań terenowych organizowanych przez Zachodnie Archiwum Fonograficzne, Państwowy Instytut Sztuki a wreszcie Instytut Sztuki PAN. Są to rejestracje dokonane w ramach powojennych objazdów wsi i odbudowy zniszczonych podczas wojny zasobów archiwów fonograficznych (poznańskiego i warszawskiego), podczas Ogólnopolskiej Akcji Zbierania Folkloru Muzycznego, podczas indywidualnych wypraw terenowych Anny Szałaśnej, Janiny Szymańskiej i in.

Płyta prezentuje wybrane przykłady muzyki z niemal wszystkich głównych regionów etnograficznych Polski, korespondując tym samy z regionami opisanymi w tomach Oskara Kolberga. Przedwojenne kolekcje nagrań dżwiękowych muzyki tradycyjnej, sporządzone w granicach II Rzeczypospolitej ok. 40 lat po śmierci Kolberga nie przetrwały wojennej zawieruchy. Dysonujemy jednak dokumentacją powojenną, w której utrwalono jeszcze śpiew i grę tej generacji wykonawców, która przyszła na świat w czasach Kolberga. Gdy zbierał on pieśni od ich rodziców lub dziadków, oni zapewne – wówczas jako dzieci lub młodzież – przysłuchiwali się tym muzycznym opowieściom, skrzętnie zapisywanym przez tajemniczego gościa. Biorąc pod uwagę zachowanie ustnej transmisji repertuaru przejęli oni dawny repertuar i styl swych przodków często w niemal niezmienionej postaci. W wielu prezentowanych w niniejszym albumie nagraniach słychać "echo" tych pieśni i melodii, które odnajdujemy w XIX-wieczych zapisach Kolberga. Dla kilkudziesięciu wybranych nagrań zaproponowaliśmy ilustrację w postaci zapisów muzycznych z Dzieł wszystkich. Dobierając nagrania i zapisy staraliśmy się w większości przypadków podążać śladem Kolberga i zachować zgodność regionalną. Choć nagrania nie odpowiadają idealnie młodszym o niemal wiek zapisom – co jest oczywiste w przypadku wariabilności ludowego repertuaru – ukazują to, czego Kolberg nie mógł precyzyjnie bądż w ogóle uchwycić w zapisach: styl, maniery, ornamentyka, realne brzmienie i wysokość, barwę, dynamikę, tempo, zmiany metryczne, swobodę rytmiczną etc. Słuchając niektórych przykładów, chwiejnych intonacyjnie i rytmicznie, uświadamiamy sobie przed jak trudnym zadaniem stawał dokumentalista mający do dyspozycji tylko ołówek. W zapisie końcowym melodia bowiem często wydaje się prosta i nieskomplikowana. Jaka jednak była w wykonaniu, przed jej zanotowaniem? Uświadamiamy sobie jak żywa, zmienna i nieuchwytna jest ludowa twórczość muzyczna. Cenne wydają się nam zatem i te przykłady, w których, nawet w kilku taktach, pobrzmiewa tylko echo zanotowanej dawno melodii, jakiś jej fragment lub rdzeń, ukryty pod licznymi przekształceniami zarówno strukturalnymi, formalnymi jaki i melodycznymi, skalowymi czy rytmicznymi. Z kolei niektóre pieśni religijne, dla jakich można znależć żródło pisane, ukazują w żywej tradycji ów twórczy proces asymilacji i różnorodnego – w zależności od regionu – przekształcenia. Te poszukiwania "genealogii" melodycznej rzucają wiele światła na problem typologii i klasyfikacji melodycznej wariantów. W dawnych zapisach odnależć możemy uchwycone i zapisane pierwowzory tych pieśni, melodii i tekstów, które w póżniejszych nagraniach – jako oderwane, wyrywkowe reprezentacje i "okruchy" dawnego repertuaru– przetrwały niczym echo w pamięci najstarszej generacji wykonawców Zachowały się one fragmentarycznie, w wersji zubożonej, okrojonej czy przetworzonej, z licznymi zmianami i zamianami ale też jako elementy zupełnie nowych pieśni i melodii. Chcieliśmy ponadto ukazać jak mogła przypuszczalnie brzmieć muzyka na wsi półtora wieku temu. Obok przykładów nacechowanych tak poszukiwanym dziś archaizmem nie uchyliliśmy się od kilku przykładów, ukazujących rozwój i przekształcenia muzyki, rozbudowę kapel o instrumenty asymilowane przez lud (np. harmonia w przykładach zapisanych przez Kolberga w okolicach Warszawy czy rozbudowany do kwartetu skład kapel góralskich a nawet akordeon, którego Kolberg wśród ludu ni mógł jeszcze słyszeć) a także zapożyczone z innych niż wiejskie środowisk style śpiewu. Pamiętajmy, iż sam Kolberg z troską pisał o "rosnącym z każdym dniem u ludu do obrzędów dawnych zobojętnieniu". Wreszcie uświadamiamy sobie jak komplementarnymi wzajemnie są dawne zapisy muzyczne i póżniejsze, archiwalne już nagrania dokumentalne. Prócz cech wspomnianych wyżej warto zwrócić uwagę np. na nagrania wariantów wykorzystujących teksty zapisane przez Kolberga bez melodii. Cenne są też warianty (tych prezentujemy po kilka) jednego wątku, które uzupełniają liczne, lecz niewyczerpujące zapisy Kolberga. Wreszcie archiwalne nagrania pomagają nam w interpretacji specyficznych zapisów i oznaczeń Kolberga, które powstały przecież znacznie wcześniej niż zasady i możliwości transkrypcji muzyki tradycyjnej.

    CD 1: Mazowsze, Radomskie, Kieleckie, Krakowskie, Śląsk, Pomorze
  1. Od Przysuchy - a dance tune
  2. Niescynsna godzinecka była - an Easter sung recitation
  3. W Wielgi Cwartek, w Wielgi Pióntek - an Easter sung recitation
  4. Zimnego wiatru, zimnego - a Midsummer day song
  5. Uciekła my przepiórecka w proso - a wedding couplet
  6. Przepiórka - a wedding dance
  7. A gdzieś tam bywał kożle, baranie - a dance-game song
  8. Za stodołą, za przełazem - a couplet
  9. Oberek Popielarek. A uutónuł popielarek - a dance tune with couplets
  10. Nie boję się ja o ciebie - a dance tune with couplets
  11. uOd Błyndowa do Struginic - a dance tune with couplets
  12. Oj nie ma żadnyj wymowy - a wedding song
  13. uOj kielisek bracisek - a couplet
  14. Oberek - a dance tune
  15. Moja mamusiu, moja rodzona - a social song
  16. Oberek Bąk - a dance tune
  17. Po dyngusie chodzóm same kawalery - a song from spring carolling called dyngus
  18. Na stodole gołka, na boru fijołka - a song from spring carolling called dyngus
  19. Koło tego domu biała kamienica - a song from spring carolling called dyngus
  20. Babulince do nosa - a wedding ritual dance of elderly women
  21. Ober Owczarek - a melody accompanying a dance-game Shepherd
  22. Był Matysek chłop przed laty - a popular song
  23. Za góramy, za lasamy - a popular song
  24. Mazur - a dance tune
  25. Nie mas tego na śwecie - a wedding song
  26. Melodia przy oczepinach - a capping song
  27. Potocyła nadobna Marysia - a capping song
  28. Starsa druhna kurę dała - a wedding couplet
  29. A dzień dobry pannie młodej - a wedding song
  30. Gdzie ty jedziesz, Jasiu - a love soldier' song
  31. A po co żeś, moja mamo, za mąż wydała - a wedding song
  32. Ach, biada mnie, Herodowi - Herody - a song for Christmas mumming custom called Herods
  33. W uogrodeńku kapustyńka - a love song
  34. W ogródeńku kapusteńka - a love song
  35. Zieliona rutka żołty kwjat - a love song
  36. W sadu sadulenku - a maiden song
  37. Z tamtej strony jeziora - a love song
  38. U myj mamy przed sianio - a love song
  39. Oberek prztykany - a "clicking" dance tune
  40. Nieszczasna godzineczka była - racyjki - an Easter sung recitation
  41. Owczarek - a melody accompanying a dance-game Shepherd
  42. Ranom wstawał żytko siał - an instrumental piece
  43. Oberek galopkowy - a dance tune
  44. Dozaniśmy zytka, dozani - a harvest song
  45. Oberek - a dance tune
  46. jIdzie Jasio uod Toronia - a courtship song
  47. Fora ze dwora - a maiden song
  48. Na polu wierzba - a maiden song
  49. Polka - a dance tune
  50. Oj kołem, kołem - a wedding song
  51. Nie załamze się, kalinowy moście - a wedding song
  52. Ej wypjiję gorzalina cyja - a wedding couplet
  53. A ty, chłopce, trząchnij sobom - a wedding couplet
  54. Zebyś ty, chmielu - a capping song
  55. Trzeba jej dać - a capping song
  56. Żuraw - a dance tune
  57. Ej wyrosła raz kalina na łące - a popular song
  58. Ej wyrosła raz kalina na łące
  59. Walc - a dance tune
  60. A za lasym, wołki moje - a shepherd song
  61. Mój wianecku z barwinecku - a song about maidenhood loss
  62. Mój wianecku z barwinecku
  63. A mój wianeczku z barwineczku
  64. Kómpała się Kasia w muorzu - a love ballad and a wedding song
  65. Kąpała się Kasia w morzu
  66. Kąpała się Kasia w morzu
  67. Kąpała się Kasia w morzu
  68. Kąpała się Kasia w morzu
  69. A z pola do wsi - a bachelor song
  70. Zginęła nam pasterecka w lesie - a shepherd sentimental love and wedding song
  71. Dwa kapłony - a Christmas shepherd's carol
  72. Pieśń do ślubu - a melody of a wedding song
  73. Zabieraj się z nami - a wedding song
  74. Idzie Marysia ku uogródkowi - a song about maidenhood loss
  75. Posła Marysia pu ogródkowi
  76. Puosła Maniusia ku uogrodowi
  77. Posła Marysia ku uogrodowi
  78. A bożmy to jacy tacy - a couplet
  79. A ja sobie Krakowiaczek - a couplet
  80. A zebym ja jadła, piła - a couplet
  81. A moja Marysiu, zapłaces załośnie - a wedding couplet
  82. Gdzie spożrę, tam spożrę - a love song
  83. A gdzieżeś ty, panie młody - a wedding couplet
  84. Igła i nożyce - a capping song
  85. O ty ptaszku w ciemnym lasku - a love song
  86. Za stodołóm na rzece - a courtship song
  87. Za stodołóm na rzece - a courtship song
  88. Dziad Hej nam, na pustki mie dali - a dancing-game song
  89. Kocur Uciekaj myszko do dziury - a dancing-game song
  90. Mietlorz Jak jo jechoł od Rybnika - a dancing-game song
  91. Dolina, między dolinami - a love song
  92. Helo, dziewucho nadobno - a shepherd song
  93. Helo, Jasinku nadobny - a shepherd song
  94. Stoi buliczka na uotłogu - a harvest song
  95. Dograbiliśmy, chwała Bogu - a harvest song
  96. Stoi wiliczka na otłogu - a harvest song
  97. Idzie chmura, jidzie deszcz - a courtship song
  98. Idzie chmura, idzie deszcz
  99. Czy ja będę syna miala - a mother's lament
    CD 2: Wielkopolska, Kujawy, Łęczyckie, Warmia i Mazury, Podlasie, Lubelskie, Rzeszowskie, Żywieckie, Podhale, Krakowskie, Radomskie
  1. Trącił smyczkiem - a couplet
  2. Walcer Trącił smyczkiem - a dance tune
  3. A ty, kóniku śronowaty - a couplet
  4. Zeszło proso na zagónie - a love song
  5. Kuośniki stojóm - a harvest song
  6. Nad łunczkóm moją
  7. Puobieła się Wisła z wuodóm - an epic song
  8. Puobiła się Wisła z wodom
  9. Wiwat Moja Marysiu - a dance tune
  10. Pojmij mie, Jasiu - a courtship song
  11. A nie wyganiej, owczaryszku - a song sung during a dance-game Shepherd
  12. Przyjachali Mazurowie - a courtship, bachelor song
  13. Do koła Przyjechali Mazurowie - a dance tune
  14. Sztery lata wiernie służył - a social, love song
  15. Za stodołóm pszenica - a love song
  16. Za stodołą pszynica - courtship song
  17. Oberek Za stodołą pszeniczka - a dance tune
  18. Wienszujem dnia dzisiejszyguo - a wedding oration
  19. Kujawiak - a dance tune
  20. Kujawiak Lawendowskiego - a dance tune
  21. Jedzie Janek, oj i uod Toronia - a courtship song
  22. A wczora z wieczora - a Christmas carol
  23. Witajmy Jezusa - a Christmas carol
  24. Czego kalino w dole stoisz
  25. Idzie chmura uod Łęczycy
  26. Moja mamo, co takiego - a family song
  27. A wiernie ja Panu Bogu słuzyła - a wedding song
  28. Siano grabiła, proso wiązała - a humorous song
  29. Trójca, Bóg Ojciec, Bóg Syn - a religious song
  30. Żegnam cię, moj świecie wesoły - a funeral song
  31. Żegnam cię, mój świecie wesoły
  32. Posłuchojcie, mnili ludzie - a New Year’s oration
  33. Jestem Polka zrodzona - a couplet
  34. Żabka uOpak izba, uopak psiec - a song accompanying dance called żabka
  35. Wjilk na zagonie - a humorous song
  36. Oj kieny jidziesz - a popular, bachelor song
  37. Ja mały zacek - an Easter carolling oration
  38. A ja mały zocek
  39. Śwynty Morcin nadchodzi - a orphan song sung on Saint Martin’s Day
  40. Z Torunia ja parobeczek - a popular, social song
  41. Oj kiedy jo będę - a courtship song
  42. W mojem sadeńku - a maid song
  43. Sed Jasiecek steckó - a family song
  44. Sed Jonecek steckó
  45. A w niedzielę raniusieńko - a popular song
  46. W mojam uogródeczku - a wedding song
  47. Oj scyrzem ja Panu Bogu służyła - a wedding song
  48. Siadaj, nie gadaj - a wedding song
  49. Leć głosie po rosie - a love song
  50. Leć głosie po rosie - a love song
  51. Mój wianeczku lawendowy - a capping song
  52. Mała ptaszyna
  53. Nas pan gospodarz - a harvest song
  54. Ej łado, łado - a wedding song
  55. Korowajowe ciasto - a wedding ritual song
  56. Po co żeś mie, moja mamo - a wedding song
  57. Ej powstońmy, podziakujmy - a wedding song
  58. Oj, a skund goście najechali - a wedding song
  59. Od zielonego gaju - a harvest song
  60. Oberek Kożuszek barani - a dance tune
  61. Żeniło się ptactwa bardzo wiele - a popular song
  62. Nieszczęśliwa głowiczejka - a wedding song
  63. Hop, koniu, do pszenicy - a couplet
  64. Oj dała bym ci - a couplet
  65. Wolny - a dance tune
  66. Polka bez nogę - a dance tune
  67. Kumpała się Kasia w morzu - a love ballad and wedding song
  68. Kąpała się Kasia w morzu
  69. Kąpała się Kasia w morzu
  70. Polka A tam w lesie na dębie - a dance tune
  71. Mazur Umar Maciek - a dance tune
  72. Witaj, Janie z Bolesława - a hagiographic Midsummer Day song about st. John of Nepomuk
  73. Gorzała lipka - a love song
  74. Gorzała lipka
  75. Jak pójdzies do ślubu - a wedding song
    1. Marsz Hej, Madziar pije
    2. Jo ci puowiadała, Anielo
  76. W karcmie puod reglami
  77. Marsz jaworzyński Dobrze wom bywało
  78. Marsz jaworzyński
  79. Marsz jaworzyński Stara baba tóńcy
  80. Wieczna Ja se pódę ku Marynie
    1. W murowanej piwnicy - zbójnicki - a dance tune
    2. Do zbójnickiego
    3. Do zbójnickiego
    4. Krzesany po śtyry
    5. Do zbójnickiego - do zwyrtu
  81. Świeci miesiąc na niebie - a courtship song
  82. Dobro nocko, dobro - a courtship song
  83. Krakowiak Jedzie krakowiaczek - a dance tune
  84. Spod Przysuchy - a dance tune

Wykonawcy: autentyczni śpiewacy i muzycy ludowi urodzeni w drugiej poł. XIX i w pierwszej poł. XX w. Najstarsze nagrane wykonawczynie urodzone w 1856 i 1868 r.